Antyoksydanty

Czym są antyoksydanty?

Antyoksydanty (zwane również przeciwutleniaczami) to grupa naturalnie występujących związków chemicznych, które działają w organizmie człowieka poprzez neutralizowanie i usuwanie wolnych rodników niekorzystne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wolne rodniki mogą wystąpić u każdego człowieka, są obecne przy procesie starzenie się (również komórkowego) oraz kiedy w ciele człowieka toczą się niekorzystne porocesy. 

Antyoksydanty to niektóre minerały przeciwutleniające, witaminy przeciwutleniające ale również substancje naturalnie występujące w roślinach. Obecnie znamy antyutleniacze:

• endogenne - czyli takie, które organizm człowieka naturalnie posiada (dobrym przykładem jest glutation - wytwarzany przy udziale witaminę C

• egzogenne - dostarczane każdego dnia wraz z pożywieniem lub odpowiednią suplementacją.

Skąd biorą się wolne rodniki?

Wolne rodniki (zwane również Reaktywnymi Formami Tlenu - RFT) to bardzo reaktywne cząsteczki posiadające w swojej budowie chociaż jeden atom tlenu oraz minimum jeden niesparowany elektron. To właśnie przez to wolne rodniki tak łatwo i szybko wchodzą w reakcję w ludzkim organizmie.

U zdrowego, aktywnego fizycznie i dobrze odżywiającego się człowieka te reaktywne formy tlenu występują w umiarkowanych ilości - organizm spokojnie radzi sobie z ich usuwaniem. Reaktywne formy tlenu powstają przede wszystkim w wyniku naturalnie zachodzących procesów metabolicznych. Pełnią rolę przekaźników oraz regulatorów wielu procesów zachodzących w każdej komórce ciała.

Trzeba pamiętać, że oprócz czynników wewnętrznych istnieją również czynniki zewnętrzne, które mogą dostarczyć kolejnej, niepotrzebnej (nadprogramowej) ilości wolnych rodników. Do takich czynników zaliczamy:

• silne i długotrwałe narażenie na stres,

• palenie papierosów,

• alkohol,

• dieta bogata w produkty wysoko przetworzone,

• smog i zanieczyszczenie środowiska,

• nadmierne promieniowanie UV.

Kiedy te szkodliwe warunki kumulują się i wolne rodniki tlenowe powstają w nadmiernej ilości - nie zawsze ilość antyoksydantów jest wystarczająca, aby je zwalczyć. Powstaje wtedy stres oksydacyjny, czyli przesycenie organizmu wolnymi rodnikami. Może dojść przez to do osłabienia organizmu, i przyspieszonym procesem starzenia.

Działanie przeciwutleniaczy (antyoksydantów)

Działanie antyoksydantów polega przede wszystkim na wyłapywaniu i rozbijaniu wolnych rodników tlenowych. Swoje właściwości antyoksydacyjne zawdzięczają możliwościom neutralizowania cząsteczek tlenu, które są pozbawione elektronu. To właśnie te cząsteczki mogą powstawać w organizmie człowieka, kiedy dochodzi do oddziaływania niekorzystnych procesów. 

Przeciwutleniacze krążą w naszym organizmie i dążą do przywrócenia brakujących elektronów w cząsteczkach tlenu. Dzięki takiemu procesowi antyoksydanty stają się cząsteczkami neutralnymi i mogą zostać wydalone z organizmu człowieka.

Najszybsze działanie antyoksydacyjne, które jesteśmy w stanie zaobserwować to np. zdrowszy wygląd skóry. Należy też pamiętać, że działanie przeciwutleniające ma swoje pozytywne skutki również długofalowo - wzmacnia organizm.

Najpopularniejsze i najsilniejsze antyoksydanty

Przeciwutleniacze, które są najsilniejsze, ale również najpopularniejsze to te, które występują w naszym środowisku naturalnie. Możemy śmiało powiedzieć, że antyoksydanty, które działają najmocniej to witamina C, witamina A i witamina E. 7,8 Najsilniejsze antyoksydanty w diecie człowieka to:

• Witamina C - pomaga w prawidłowej produkcji kolagenu w celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania naczyń krwionośnych, kości, chrząstek, dziąseł, skóry i zębów 8

• Witamina E - pomaga w ochronie komórek przed stresem oksydacyjnym 8

• Witamina A (beta-karoten, który w organizmie przekształcany jest w witaminę A) - pomaga w utrzymaniu prawidłowego stanu błon śluzowych, pomaga zachować zdrową skórę, pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego 8

• Likopen

• Luteina

Przeciwutleniacze w żywności

Antyoksydanty występują naturalnie w codziennym pożywieniu. Można je spotkać głównie w warzywach i owocach. Oczywiście są to różne przeciwutleniacze, które mogą występować w różnej ilości i działać na poszczególne części organizmu. Aby dostarczyć do swojego organizmu największą ilość drogocennych antyoksydantów należy pamiętać, aby codzienna dieta była różnorodna, i bogata w witaminy i minerały. Produkty będące najlepszym źródłem przeciwutleniaczy to:

• owoce jagodowe – truskawka, aronia, czarna jagoda, jeżyna, borówka, malina,

• owoce cytrusowe - pomarańcza, grapefruit,

• zielona herbata,

• fioletowe warzywa – czerwona kapusta, burak, fasola,

• zielone warzywa – szpinak, sałata, brokuł, brukselka, natka pietruszki,

• pomarańczowe i czerwone warzywa – batat, marchew, dynia, papryka,

• oleje roślinne - oliwa z oliwek, olej lniany,

• przyprawy – cynamon, kurkuma, goździki,

• zioła – oregano, bazylia, mięta, rozmaryn,

• orzechy - włoskie, migdały, nerkowca,

• prawdziwe kakao,

• czerwone wino,

Po za dostarczeniem antyoksydantów z pożywieniem, możliwa jest również suplementacja.

Bibliografia

1. ARKADIUSZ CZAJKA "WOLNE RODNIKI TLENOWE, A MECHANIZMY OBRONNE ORGANIZMU" Nowiny Lekarskie 2006, 75, 6, 582–586

2. Puzanowska-Tarasiewicz, H., Kuźmicka, L., & Tarasiewicz, M. (2010). Antyoksydanty a reaktywne formy tlenu. Bromat. Chem. Toksykol, 43(2010), 1.

3. Piszcz, P., Wantusiak, P., Głód, B. K., & Kubiak, M. S. (2010). Antyoksydanty w produktach spożywczych, ich rola i właściwości. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego, (2), 82-85.

4. Olas, B. (2003). Antyoksydanty obecne w diecie w walce z miażdżycą. Kosmos, 52(2-3), 249-258.

5. Szajdek, A., & Borowska, J. (2004). Właściwości przeciwutleniające żywności pochodzenia roślinnego. Żywność Nauka Technologia Jakość, 11(4 Spec.).

6. Sozańska, B., Nowak, A., & Boznański, A. (2007). Selen i witamina E – rola antyoksydantów w chorobach alergicznych i astmie oskrzelowej. Pediatria Polska, 82(1), 56-60.

7. Lista PENDING opublikowana na podstawie Rozporządzenia Komisji (UE) NR 432/2012 z dnia 16 maja 2012 r. ustanawiającego wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci.

8. Rozporządzenie Komisji (UE) Nr 432/2012 z dnia 16 maja 2012 r. ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci.