Adaptogeny

Czym są adaptogeny?

Adaptogeny to substancje pochodzenia wyłącznie roślinnego, które pomagają zachować fizjologiczną równowagę i stabilizację w organizmie. Roślinne adaptogeny wspierają zdolność organizmu do dawania sobie rady ze stresem poprzez wspomaganie prawidłowych funkcji organizmu z biologicznego i fizjologicznego punktu widzenia. 

Poza tym, iż adaptogeny poprawiają pamięć i koncentrację (bacopa drobnolistna)9 może również pozytywnie oddziaływać na układ nerwowy (różeniec górski)9 i poprawiać funkcje poznawcze organizmu (różeniec górski)9. Adaptogeny mogą również wspierać zdrowie psychiczne i relaks (ashwagandha)9. Adaptogeny działają ochronnie na nasz organizm na poziomie komórkowym (ashwagandha)9.1

 Sama nazwa pochodzi od łacińskiego czasownika adaptare, który w prostym tłumaczeniu może oznaczać dopasowywać, przystosowywać.  

 Aby substancja pozyskana z rośliny mogła być zaliczana do grupy adaptogenów musi spełnić trzy podstawowe kryteria:

• roślina z której pozyskiwany jest np. ekstrakt nie może wykazywać działania toksycznego – nie może działać uzależniająco ani niekorzystnie na ludzki organizm,
• powinna wspomagać organizm w walce ze stresem – adaptogeny działają całościowo na organizm człowieka dzięki czemu nawet długotrwały stan stresu (również związany ze stresem oksydacyjnym) nie musi wpływać negatywnie na jego funkcjonowanie
• utrzymanie harmonii i spokoju – jeśli adaptogeny są przyjmowane w prawidłowy sposób, regularnie mogą wywierać korzystny wpływ na działanie organizmu człowieka, pomagają w zachowaniu homeostazy2

Historia adaptogenów

Adaptogeny znane są już od tysiącleci, szczególnie w kulturze Wschodu. Uznawane były jako „magiczne” rośliny, które wykazywały korzystne działanie na organizm człowieka. 3

Rośliny adaptogenne najbardziej popularne były na terenach dzisiejszych Chin, Indii i Iranu, na tych obszarach były one uznawane wręcz za święte. To właśnie na podstawie roślin adaptogennych tworzone były mikstury i eliksiry, które przeznaczone były jedynie dla osób z wyższych sfer np. rodzin królewskich, czy najwyżej postawionych urzędników i kapłanów.3

 Wiemy dziś, że z korzystnych właściwości adaptogenów korzystał m.in. Czyngis-chan – założyciel mongolskiego imperium. Spożywał on eliksiry, które były nazywane „boskimi miksturami”. Z dobrodziejstw adaptogenów korzystać mogła wyłącznie jego najbliższa rodzina oraz najwyżsi rangom oficerowie. 

Dzisiaj substancje pochodzenia roślinnego, adaptogeny - są już powszechnie dostępne i każdy, kto chciałby korzystać z ich korzystnych właściwości może włączyć odpowiednio dobrane preparaty do swojej codziennej suplementacji. Korzystając z suplementów diety należy sprawdzać informację na opakowaniu, czy dany preparat będzie odpowiedni dla konsumenta.

 Co ciekawe, adaptogeny wykorzystywane były również w diecie i suplementacji astronautów NASA. Miały one pomóc w adaptacji astronautów podczas długich lotów oraz przystosowaniu do niesprzyjających warunków związanych z przebywaniem w przestrzeni kosmicznej panujących w kosmosie.4

Właściwości adaptogenne

W jaki sposób działają adaptogeny? Podstawową funkcją adaptogenów jest wspomaganie zdolności naszego organizmu do przystosowania się do niekorzystnych warunków, które mogą na niego oddziaływać.

Adaptogeny wykazują również działanie antyoksydacyjne (ashwagandha)9, co wspomaga w znacznym stopniu utrzymanie prawidłowej odporności organizmu. Adaptogeny wspierają system odpornościowy poprzez pozytywny wpływ na układ neuroendokrynny i za pośrednictwem wielu szlaków metabolicznych. Wspiera to nasze zdrowie i samopoczucie. 3

Mechanizm działania adaptogenów to przede wszystkim wspomaganie ogólnej kondycji oraz wytrzymałości organizmu. Może być to szczególnie ważne na osób aktywnych fizycznie, sportowców (nawet wyczynowych). Poprzez właściwość zachowania homeostazy, adaptogeny pomagają również w regeneracji po treningu.

Korzyści wynikające ze stosowania adaptogenów są ogromne. Adaptogeny przyczyniają się do wspomaga odporność na stres psychiczny, fizyczny i oksydacyjny (ashwagandha)9, ale również wspomaga koncentrację (bakopa drobnolistna)9.

Najczęściej wykorzystywane adaptogeny

 W naturze występuje bardzo wiele roślinnych substancji, które wykazują działanie adaptogenne.

• Ashwagandha (żeń-szeń indyjski) – roślina uznawana za skarbnicę zdrowia poprzez swoje właściwości prozdrowotne. Wspomaga funkcjonowanie układu odpornościowego na objawy stresu oraz wspiera  utrzymanie optymalnej równowagi organizmu. Adaptogen może również wspomagać jakość snu i poprawia koncentrację. Nazwa pochodzi od słów „ashwa” co oznacza koń, oraz „gandha” – zapach. W dosłownym tłumaczeniu oznacza zapach konia, co jest związane z charakterystycznym zapachem jaką uwalniają korzenie ashwagandhy. Substancje czynne w ashwagandzie to witanolidy.5, 9
• Żeń-szeń koreański (żeń-szeń właściwy; wszechlak) – roślina naturalnie występująca na terenie północnych Chin i Korei. Nazwa pochodzi od chińskiego nazewnictwa „ranshen”, co oznacza „człowiek-korzeń” i nawiązuje do kształtu korzenia przypominającego człowieka. Substancją aktywna w żeń-szeniu koreańskim jest ginsenozyd. Substancje adaptogenne wykazują działanie ożywiające organizm. Żeń-szeń koreański wspomaga sprawność i wydolność organizmu. Działa również wspomagająco na układ odpornościowy.9
• Różeniec górski (rhodiola rosea; korzeń arktyczny) – wykorzystywany od pokoleń w tradycyjnej medycynie chińskiej. Wspomaga w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania układu krążenia, dostarczając w ten sposób komórkom tlenu i składników odżywczych. Normalizuje również pracę przewodu pokarmowego. 7, 9
• GOTU KOLA (wąkrotka azjatycka) – adaptogen, który bywa stosowany jako wspomaganie gojenia się ran oraz przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania układu krążenia. 8, 9

Bibliografia:

1. PTL, P. S. M. E. Adaptogeny korygujące reakcję organizmu na stres i zaburzenia homeostazy-pomocą w prewencji chorób cywilizacyjnych.
2. Wdowik, A. Wybrane surowce zielarskie o działaniu adaptogennym–właściwości, mechanizmy działania, zastosowanie.
3. Hryć, B., & Zgórka, G. (2018). Tarczyce? roślinne adaptogeny z różnych kontynentów. Kosmos, 67(3), 625-633.
4. https://ntrs.nasa.gov/citations/20050220674
5. Połumackanycz, M., Forencewicz, A., Wesołowski, M., & Viapiana, A. (2020). Ashwagandha (Withania somnifera L.)–roślina o udokumentowanych właściwościach prozdrowotnych. Farm Pol, 76(8), 442-447.
6. Nowak, G. (2009). Surowce roślinne stosowane w wyczerpaniu psychofizycznym i stresie. Herba Polonica, 55(2).
7. Tajer, A. (2011). Rhodiola rosea L. jako przykład rośliny adaptogennej. In Annales Academiae Medicae Silesiensis (Vol. 65, No. 4, pp. 77-82).
8. Tybur, M., & Piotrowska, A. (2018). Antycellulitowe substancje pochodzenia roślinnego. Medyczne aspekty kosmetologii i dietetyki, 79.
9. Lista PENDING opublikowana na podstawie Rozporządzenia Komisji (UE) NR 432/2012 z dnia 16 maja 2012 r. ustanawiającego wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci.